Криптограф гэж ву вэ?

M. Munkhbagana

• 2024-12-15

Криптографын үүсэл нь эртний соёл иргэншлүүдээс эхэлдэг бөгөөд хүмүүс нууц мэдээлэл дамжуулах шаардлагатай болсон цагаас эхтэй. Түүхийн явцад криптограф олон үе шатыг дамжин хөгжиж, орчин үеийн технологийн үндэс суурь болсон юм. Криптограф нь мянга мянган жилийн туршид энгийн шифрлэлтийн аргуудаас эхлэн дэвшилтэт математик, алгоритмууд руу хөгжиж ирсэн. Орчин үеийн криптограф нь цахим ертөнцийн аюулгүй байдлын үндэс болж, бидний өдөр тутмын амьдралын салшгүй хэсэг болжээ.

Эртний үе

• Эртний Египет: Эртний Египетийн ханан бичээсүүдэд анхны криптографын жишээнүүдийг олж болно. Мэдээллийг нууцлах зорилготойгоор тэмдэгтүүдийг өөрчилж бичдэг байсан.
• Грек: Грекийн цэргийн удирдагчид Scytale гэх хэрэгслийг ашиглаж, модон савхны эргэн тойрон бичсэн кодыг уншдаг байв.
• Ром: Юлий Цезарь өөрийн цэргийн харилцаанд зориулан “Цезарийн шифр” хэмээх энгийн шифрлэлт ашигладаг байсан. Энэ нь үсгүүдийг тодорхой тоогоор урагш нь шилжүүлдэг арга байлаа.

Дундад зуун

• Арабын ертөнц: IX зууны үед араб эрдэмтэн Аль-Кинди криптографт зориулсан анхны шинжлэх ухааны бүтээлийг бичиж, “модуляр арифметик” болон “давтамжийн дүн шинжилгээ”-г боловсруулжээ. Энэ нь шифрлэлтийг тайлах шинэ аргыг бий болгосон.

Орчин үеийн эхлэл

• Дэлхийн 1-р дайны үе: Криптографын хэрэглээ нь ихэсч, утсаар дамжуулж буй цэргийн мэдээллийг хамгаалахад ашиглагдсан.
• Дэлхийн 2-р дайны үе: Германы Enigma машин нь криптографын технологийн дэвшлийг илэрхийлж байсан. Гэхдээ Английн криптографч Алан Тюринг тэргүүтэй эрдэмтэд уг машины кодыг тайлж, дайны явцыг өөрчилсөн гэж үздэг.

Орчин үеийн криптограф

• 1970-аад он: RSA гэх асимметрик шифрлэлтийн алгоритм боловсруулагдсан нь криптографын томоохон дэвшил болов. Энэ нь интернэтэд аюулгүй мэдээлэл солилцох үндэс болсон.
• Хеш функц ба блокчэйн: 21-р зуунд криптограф нь криптовалют, блокчэйн зэрэг технологид гол үүрэгтэй болсон. Хеш функцүүд өгөгдлийн бүрэн бүтэн байдлыг баталгаажуулахад ашиглагддаг.

Криптографын үндсэн ойлголтууд

1. Шифрлэх (Encryption): Энгийн өгөгдлийг (plaintext) ойлгомжгүй болгож хувиргах процесс. Энэхүү процессын үр дүнд шифрлэгдсэн өгөгдөл (ciphertext) үүсдэг бөгөөд зөвхөн зохих түлхүүрээр нээж унших боломжтой.
2. Тайлах (Decryption): Шифрлэгдсэн өгөгдлийг анхны энгийн хэлбэрт нь оруулах процесс.
3. Түлхүүр (Key): Шифрлэх болон дешифрлэхэд ашиглагдах мэдээллийн хэсэг. Криптографын алгоритмууд түлхүүрийг ашиглан өгөгдлийг хамгаалдаг.
4. Алгоритм: Мэдээллийг шифрлэх эсвэл дешифрлэхэд ашиглагддаг математик арга, дүрмүүд.

Криптографын хэрэглээ

1. Мэдээлэл дамжуулах аюулгүй байдал: Интернэтээр дамжуулж буй өгөгдлийг (жишээ нь, цахим шуудан, санхүүгийн гүйлгээ) нууцлахад криптограф ашигладаг.
2. Цахим гарын үсэг: Баримт бичиг болон өгөгдлийг баталгаажуулах, хуурамч мэдээллээс хамгаалахад асимметрик криптограф ашигладаг.
3. Нууцлал болон аюулгүй байдал: Криптограф нь кибер аюулгүй байдлын үндсэн тулгуур бөгөөд вэб сайт, програм, төхөөрөмжийг халдлагаас хамгаалах чухал үүрэгтэй.
4. Блокчэйн технологи: Криптовалютууд (жишээ нь, Биткойн) болон бусад блокчэйн системүүд нь криптограф дээр суурилдаг.

Дүгнэж хэлэхэд Криптограф нь мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор мэдээллийг кодлох, нууцлах, шифрлэх шинжлэх ухаан, урлаг юм. Энэ нь өгөгдөл дамжуулах, хадгалах явцад түүнийг зөвшөөрөлгүй нэвтрэх, өөрчлөх, хулгайлах зэрэг халдлагаас хамгаалах арга замуудыг боловсруулдаг. Орчин үед криптограф нь мэдээллийн технологи, интернэт, цахим харилцаа, санхүүгийн системд нэн чухал үүрэг гүйцэтгэж байна.