Cyberwarfare гэж юу вэ?
Кибер дайн бол улс үндэстний болон төрийн бус байгууллагууд өөр улсын дижитал систем, дэд бүтцэд халдлага үйлддэг орчин үеийн мөргөлдөөний хэлбэр юм. Зэвсэгт буюу ердийн дайнаас ялгаатай нь мэдээллийн систем, сүлжээ, өгөгдөлд саад учруулах, хохирол учруулах түүгээрээ давуу тал олж авах зорилгоор дижитал ертөнц буюу өнөөгийн бидний ертөнцөд тохиолддог.
Кибер дайны гол талууд нь:
1.Төрөөс ивээн тэтгэдэг халдлага: Кибер дайныг ихэвчлэн засгийн газар эсвэл тэдний агентууд явуулдаг.
2.Чухал дэд бүтцэд чиглүүлэх: Гол зорилтууд нь эрчим хүчний сүлжээ, харилцаа холбооны систем, санхүүгийн сүлжээ зэрэг чухал салбарууд юм.
3.Үйлчилгээний тасалдал, тагнуул, хорлон сүйтгэх ажиллагаа: Зорилго нь үйлчилгээг тасалдуулах, нууц мэдээллийг хулгайлах эсвэл удаан хугацааны хохирол учруулах явдал байж болно.
Кибер дайны зорилго
Кибер дайны зорилго нь уламжлалт дайнтай төстэй бөгөөд өрсөлдөгчөө сулруулахад чиглэдэг. Үүнд:
1. Стратегийн давуу тал Дайсны хамгаалалтын системийг сулруулах, халдагчийн бэлэн байдлыг нэмэгдүүлэх зорилгоор нууц мэдээлэл эсвэл цэргийн мэдээлэлд нэвтрэх.
2. Үйлчилгээний тасалдал Нийгэмд эмх замбараагүй байдалд хүргэж болзошгүй цахилгаан, ус, харилцаа холбоо зэрэг чухал үйлчилгээний түр болон урт хугацааны тасалдал.
3. Дэд бүтцийг хорлон сүйтгэх Тоног төхөөрөмж, сүлжээг дижитал аргаар гэмтээх. Жишээлбэл, цахилгаан станцын үйл ажиллагааг зогсоохын тулд хяналтын системийг халдварлах.
4. Банкны систем эсвэл яаралтай тусламжийн сүлжээ зэрэг өдөр тутмын амьдралд нөлөөлж буй системд халдаж хүн амын дунд айдас, тодорхойгүй байдлыг бий болгох.
Кибер дайны аргууд
Кибер дайн нь зорилгодоо хүрэхийн тулд янз бүрийн халдлагын аргуудыг ашиглан янз бүрийн хэлбэртэй байж болно.
1 Хортой програм: Вирус болон хортой программ хангамжийг сүлжээнд нэвтрэх, өгөгдөл хулгайлах, системийг устгах зорилгоор ашигладаг.
2. (DDoS) халдлага Зорилтот серверийг хэт их ачаалалтай болгож, вэб сайт, апп, онлайн үйлчилгээг ашиглах боломжгүй болгодог.
3. Тагнуулын байгууллага, төрийн нууц, цэргийн стратеги, хувийн корпорацийн нууц мэдээллийг хулгайлах.
Кибер дайны гол оролцогчид
1. АНУ, Хятад, Орос, Хойд Солонгос зэрэг улс орнууд кибер дайнд идэвхтэй оролцож, халдлагаас хамгаалах тусгай байгууллагуудыг хөгжүүлдэг.
2. Hacktivist болон Anonymous гэх мэт бүлгүүд улс төрийн хөтөлбөрийг сурталчлах, заримдаа засгийн газрын үйл ажиллагааг дэмжих эсвэл бие даан ажиллах зорилгоор кибер халдлагад оролцдог.
Кибер дайны нөлөөлөл
Кибер дайн нь үндэсний аюулгүй байдал болон дэлхийн тогтвортой байдалд нөлөөлөх маш өргөн хүрээний үр дагавартай.
Эдийн засгийн хохирол: Улс орны банкны систем, хөрөнгийн бирж эсвэл чухал салбаруудыг онилсноор эдийн засгийн асар их алдагдал, олон нийтийн эмх замбараагүй байдал үүсдэг.
Өдөр тутмын амьдралыг тасалдуулах: Тээвэр, эрүүл мэнд, харилцаа холбоо зэрэг чухал үйлчилгээний тасалдал нь үймээн самуунд хүргэж, улс орны үйл ажиллагаанд ноцтой саад учруулна.
Улс хоорондын зөрчилдөөн: Кибер халдлага нь улс орнуудын хоорондын зөрчилдөөныг улам хурцатгаж болзошгүй.
Кибер дайны тохиолдлууд
Stuxnet (2010) Кибер халдлага нь Ираны цөмийн байгууламжуудыг онилж, центрифугуудыг нь гэмтээж, цөмийн хөтөлбөрийг нь буцаах зорилготой АНУ, Израилийн хамтарсан ажиллагаа гэж үздэг
ОХУ-ын сонгуулийн хөндлөнгийн оролцоо (2016): Орос улс АНУ-ын сонгуульд хөндлөнгөөс оролцохын тулд хакердах, худал мэдээлэл түгээх ажил зэрэг кибер арга техникийг ашигласан нь улс төрийн үр дүнд нөлөөлөх кибер ажиллагааны боломжуудыг харуулсан.
SolarWinds Attack (2020) Оросын хакерууд үйлдсэн гэх нарийн төвөгтэй нийлүүлэлтийн сүлжээний халдлага нь програм хангамжийн эмзэг байдлыг ашиглан АНУ-ын төрийн байгууллагууд болон хувийн компаниудыг онилсон.
